Η όσφρηση είναι η πιο αρχέγονη αίσθηση, αυτή που οδηγεί κατευθείαν σε βαθιά ριζωμένες αναμνήσεις. Έτσι εξηγείται γιατί όταν ευωδιάζουν στο σπίτι φρεσκοκομμένες πατάτες στο τηγάνι ανασύρονται αυτόματα από τη μνήμη μακρινές εικόνες από τη γιαγιά μας στο χωριό, να στρώνει το βράδυ το τραπέζι για να παρακινήσει τα εγγόνια της να μαζευτούν στο σπίτι μετά από πολλές ώρες παιχνιδιού. Διαλέξαμε, έτσι, αντιπροσωπευτικά φαγητά του ελληνικού καλοκαιριού, που απολαμβάναμε ως παιδιά και συνεχίζουμε να απολαμβάνουμε, όχι μόνο γιατί είναι πεντανόστιμα αλλά και επειδή πάντα μας ταξιδεύουν, έστω και νοερά, σε περασμένα, αγαπημένα καλοκαίρια.
Μπριάμ: Καλοκαιρινά λαχανικά κατευθείαν από το περιβόλι –κολοκυθάκια, μελιτζάνες, ντομάτες- όλα τους βρίσκουν μια θέση στην κατσαρόλα παρέα με φρεσκοκομμένα μυρωδικά από τις γλάστρες της αυλής: βασιλικό, μαϊντανό, δυόσμο. Η γεύση τους είναι ολοζώντανη, πλούσια, ιδιαίτερα αν τα έχεις μαζέψει με τα χέρια σου. Και αν αργήσεις λίγο να γυρίσεις από το μεσημεριανό μπάνιο, δεν πειράζει: το μπριάμ θα σε περιμένει υπομονετικά, αφού τρώγεται ευχάριστα και σε θερμοκρασία δωματίου, πασπαλισμένο με φέτα και με τη συνοδεία μιας παγωμένης μπίρας (βρες τη συνταγή εδώ).
Ψαρόσουπα: Σε κάποια ερημική παραλία στήνεται ένα τσουκάλι στη φωτιά και η παρέα ρίχνει μέσα τα ψάρια που μόλις έχει ψαρέψει και καθαρίσει, να σιγοβράσουν μαζί με όσα άλλα υλικά έχει στη διάθεσή της – μερικές πατάτες, λίγα κρεμμύδια. Η ψαρόσουπα δεν χρειάζεται πολλά για να αναδειχθεί: αρκούν μερικά φρέσκα ψάρια, κατά προτίμηση σε ποικιλία, για να απελευθερωθούν τα αρώματα της θάλασσας. Μέχρι να σουρουπώσει είναι έτοιμη και τότε, καλοδεχούμενα ζεστή, στην ψύχρα που έχει αρχίσει να πέφτει στην παραλία καθώς νυχτώνει, γίνεται το επίκεντρο ενός δείπνου κάτω από τα αστέρια.
Γεμιστά: Αν σου έχουν μείνει μία δύο ντομάτες, άλλο τόσες πιπεριές, κολοκυθάκια, μελιτζάνες, ακόμα και πατάτες, μπορείς εύκολα να ετοιμάσεις μεγάλο τραπέζι, αρκεί να τα παντρέψεις με ρύζι, να φτιάξεις δηλαδή γεμιστά, «γιαλαντζί» ή με κιμά. Το κατεξοχήν μαμαδίστικο φαγητό θέλει κι αυτό τις καλύτερες πρώτες ύλες για να απογειωθεί και ιδανικά ένα τραπέζι στον κήπο, με ένα δέντρο με πυκνές φυλλωσιές να ρίχνει τη σκιά του. Ακόμα όμως και όταν σερβίρεται σε ένα διαμέρισμα στην Αθήνα παραμένει απολαυστικό, γιατί με κάθε μπουκιά του, μαζί με τη γλύκα των λαχανικών και τις πικάντικες νότες των μπαχαρικών γεύεσαι και τη φροντίδα του ανθρώπου που έχει μαγειρέψει για σένα (βρες δύο «πειραγμένες» εκδοχές της συνταγής εδώ με κινόα και εδώ με καστανό ρύζι).
Μακαρονάδα του ψαρά: Έχει το άρωμα μιας βραδιάς σε κάποιο παραθαλάσσιο ταβερνάκι με το συνοδευτικό ούζο να σε ζαλίζει γλυκά, ενός γιορτινού οικογενειακού γεύματος στο νησί, ή ακόμη και κάποιου ταξιδιού στη νότια Ιταλία, όπου είχες απολαύσει μακαρόνια al dente με την ψαριά της ημέρας σε ένα πολύχρωμο χωριουδάκι σκαρφαλωμένο σε πλαγιά. Το απόλυτο comfort food, τα μακαρόνια, συναντά θησαυρούς που ευωδιάζουν ιώδιο και αλμύρα–χταπόδια, καλαμάρια, όστρακα, γαρίδες– σε αυτό το πιάτο που αποπνέει ασφάλεια και αίσθηση περιπέτειας μαζί, που μοιάζει υπερπαραγωγή αλλά κατέχει την τέχνη της απλότητας: όπως δηλαδή είναι για πολλούς οι τέλειες καλοκαιρινές διακοπές.
Πράσινα φασολάκια: Τρυφερά και ζουμερά, όπως μαζεύτηκαν από το περιβόλι, κάνουν βουτιά στην κατσαρόλα και λούζονται με φρέσκια ντομάτα, κρεμμυδάκι, μπαχαρικά και λίγο ελαιόλαδο, κάνουν χώρο στο πλάι για μερικές χοντροκομμένες πατάτες και μαγειρεύονται για λίγη ώρα, ίσα που να μαλακώσουν, γιατί όταν έχεις ολόφρεσκα υλικά δεν χρειάζονται πολλά-πολλά για να ξεδιπλώσουν τις γεύσεις τους. Είναι το φαγητό που μαγείρευε η μαμά ή η γιαγιά μας τις καθημερινές, το «ανεπίσημο», που μας περίμενε μετά το μπάνιο μαζί με ψωμί με προζύμι και το απαραίτητο τυρί φέτα.
Χωριάτικη σαλάτα: Στα γεύματα που έχουμε απολαύσει σε ταβέρνες σε κάποιον καλοκαιρινό προορισμό, είναι αυτή που θα ξεγελάσει την πείνα μας μετά το μπάνιο, καθώς συνήθως φτάνει πρώτη στο τραπέζι μας. Είναι αυτή, επίσης, στην οποία θα καταφύγουμε πάντα όταν θέλουμε κάτι ελαφρύ ή όταν το κυρίως πιάτο, απλά, δεν μας εμπνέει. Γιατί η χωριάτικη σαλάτα είναι εγγύηση. Ντομάτες, πιπεριές και αγγουράκια από τον κήπο, φρέσκο ή ξερό κρεμμυδάκι, ελιές και φυσικά η απαραίτητη φέτα δημιουργούν ένα δροσερό μείγμα που έχει αναδειχθεί σε σύμβολο της ελληνικής γαστρονομίας, γιατί όποιον επισκέπτη από το εξωτερικό κι αν ρωτήσεις μπορεί να μη θυμάται πώς πέρασε στη Μύκονο αλλά σίγουρα δεν θα έχει ξεχάσει την πρώτη φορά που δοκίμασε χωριάτικη.
Καρπούζι: Βγαίνει στο τραπέζι πάντα εκείνες τις ώρες της ημέρας που τα πάντα βράζουν κάτω από τον ήλιο του μεσημεριού, σαν μια όαση δροσιάς, γλύκας και χρώματος. Ένα καρπούζι γίνεται πάντα η αφορμή για μια πρόχειρη συνάντηση συγγενών και φίλων, κατά προτίμηση στη βεράντα ή την αυλή, με μουσική υπόκρουση τα τζιτζίκια, αφού η όλη διαδικασία απόλαυσής του –το κόψιμο και το ξεφλούδισμά του, η αφαίρεση των κουκουτσιών– είναι μια μικρή ιεροτελεστία.
